CEZA YARGILAMASINDA İSTİNAF

CEZA MUHAKEMESİNDE İSTİNAF KANUN YOLU

 

Ceza Muhakemesinde yerel mahkeme olarak adlandırılan ilk derece mahkemeleri, uyuşmazlıkla ilgili yaptıkları yargılama sonucu CMK m. 223’te yer alan beraat, ceza verilmesine yer olmadığı, mahkûmiyet, güvenlik tedbirine hükmedilmesi, davanın reddi veya düşme kararlarından birine hükmeder. Mahkemenin nihai kararını vermesinden sonra, bu hükme dair bir hukuka aykırılık iddiası olması halinde, bu iddia yeni bir uyuşmazlık doğurur ve kanun yolları gündeme gelir. Ceza muhakemesinde yer alan kanun yolları ile yargılama makamlarınca verilen ve hukuka aykırı olduğu ileri sürülen kararların, kural olarak başka bir makam tarafından incelenmesi sağlanmaktadır.

Ceza yargılaması sistemimizde itiraz, istinaf ve temyiz olmak üzere üç adet olağan kanun yolu bulunmaktadır. İlk derece mahkemesi tarafından verilen nihai kararlar ile kanunda başka bir yol öngörülmemiş veya esas karara etki eden ara kararlar için istinaf ve temyiz, hükümden önce verilen ve hükme esas teşkil etmeyen ara kararlar için ise itiraz kanun yoluna gidilebilir.

İstinaf; 2016 yılında Bölge Adliye Mahkemeleri’nin faaliyete geçmesi ile esasen ilk derece mahkemelerince verilen hükümlere karşı hem maddi hem de hukuki inceleme yapılması amacıyla başvurulan bir kanun yoludur.

İstinaf kanun yolunun yürürlüğe girmesi ile ülkemizde iki dereceli yargılama sistemi uygulanmaya başlanmıştır. Bu yeni sistemde, ilk derece mahkemesi tarafından verilen kararların hem maddi hem de hukuki yönden incelenmesini sağlayan istinaf; ikinci derece kanun yolu olma vasfına haizdir.

Bölge Adliye Mahkemeleri’nin kanunda düzenlenen birden fazla görevi olmasına rağmen burada sadece Adli Yargı ilk derece mahkemelerince verilen ve kesin olmayan kararlara karşı yapılacak başvuruları inceleme görevi anlatılmaya çalışılacaktır.

İlk derece mahkemesi tarafından verilen bir karara karşı istinaf kanun yoluna başvurabilmek için öncelikle incelenme yapılması istenen kararın istinaf kanun yoluna tabi olması gerekir. Ceza Muhakemesi Kanunun 272. Maddesinde:

“(1) İlk derece mahkemelerinden verilen hükümlere karşı istinaf kanun yoluna başvurulabilir. Ancak 15 yıl ve daha fazla hapis cezalarına ilişkin hükümler, bölge adliye mahkemesince re’sen incelenir.

(2) Hükümden önce verilip hükme esas teşkil eden veya başkaca kanun yolu öngörülmemiş olan mahkeme kararlarına karşı da hükümle birlikte istinaf yoluna başvurulabilir.

(3) Ancak;

1. a) Hapis cezasından çevrilen adli para cezaları hariç olmak üzere, sonuç olarak belirlenen üç bin Türk Lirası dâhil adli para cezasına mahkûmiyet hükümlerine,

 

1. b) Üst sınırı beş yüz günü geçmeyen adli para cezasını gerektiren suçlardan beraat hükümlerine,
2. c) Kanunlarda kesin olduğu yazılı bulunan hükümlere,

Karşı istinaf yoluna başvurulamaz.

Tabi istinaf kanun yolu henüz yeni sayılabilecek bir kanun yolu olduğundan dolayı yukarıda yer verilen CMK 272. Maddesinin uygulanabilmesi için “derhal uygulama ilkesi” gereğince 20/07/2016 tarihinden sonra verilen bir ilk derece mahkemesi kararı verilmesi, açıklanması ve daha önce temyiz incelemesinden geçmemiş olması gerekmektedir.

İstinaf kanun yoluna başvurabilmek için gerekli ikinci şart kanunda sayılan başvurmaya yetkili kişilerden olunması gerekir.

CMK Madde 260 – (1) Hâkim ve mahkeme kararlarına karşı Cumhuriyet savcısı, şüpheli, sanık ve bu Kanuna göre katılan sıfatını almış olanlar ile katılma isteği karara bağlanmamış, reddedilmiş veya katılan sıfatını alabilecek surette suçtan zarar görmüş bulunanlar için kanun yolları açıktır.

İstinaf İstemi Ve Süresi başlıklı CMK 273. Maddesine göre Cumhuriyet Savcısı hariç diğer başvurmaya yetkili kişiler gerekçe göstermeksizin ve sözlü olarak istinaf kanun yoluna başvuru yapabilirler.

Başvurunun süresi içerisinde yapılması da büyük önem arz etmektedir. CMK 273/1’e göre hükmün tebliğ veya tefhim tarihinden itibaren 7 gün içerisinde başvuruda bulunulması gerekmektedir.

 Bölge Adliye(istinaf) Mahkemelerinin Verebileceği Kararlar

İlk derece mahkemesi tarafından verilen karara karşı istinaf kanun yoluna başvurulduğunda istinaf mahkemeleri yaptığı inceleme sonucunda; esastan ret, düzelterek ret, bozma ve davanın yeniden görülmesi kararlarından birini verir. Bununla birlik Bölge Adliye Mahkemesi düşme ve durma kararı verebileceği gibi HAGB (Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması) kararı da verebilir.

1)Esastan ret;

BAM, Hakkında inceleme yapılması istenen ilk derece mahkemesi kararının usul veya esasına ilişkin herhangi bir hukuka aykırılığın bulunmadığını düşünürse esastan ret kararı verecektir. Bölge Adliye Mahkemesinin verdiği esastan ret kararlarındaki hüküm 5 yıl ve altı bir hapis cezasını öngörüyorsa verilen karar kesin olup temyizi mümkün değildir. Ancak 24/10/2019 tarihinde Yeni Yargı Reformu Strateji Belgesi kapsamında çıkarılan birinci yargı paketinde yer alan 7188 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile daha önce temyizi mümkün olmayan bazı suçlarda ceza miktarına bakılmaksızın temyiz yolu açılmıştır.

 

 

Bu suçlar;

1. a) Türk Ceza Kanununda yer alan;
2. Hakaret (madde 125, üçüncü fıkra),
3. Halk arasında korku ve panik yaratmak amacıyla tehdit (madde 213),
4. Suç işlemeye tahrik (madde 214),
5. Suçu ve suçluyu övme (madde 215),
6. Halkı kin ve düşmanlığa tahrik veya aşağılama (madde 216),
7. Kanunlara uymamaya tahrik (madde 217),
8. Cumhurbaşkanına hakaret (madde 299),
9. Devletin egemenlik alametlerini aşağılama (madde 300),
10. Türk Milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini, Devletin kurum ve organlarını aşağılama (madde 301),
11. Silâhlı örgüt (madde 314),
12. Halkı askerlikten soğutma (madde 318), suçları.
13. b) Terörle Mücadele Kanunu’nun 6 ncı maddesinin ikinci ve dördüncü fıkrası ile 7 nci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan suçlar.
14. c) Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununun 28 inci maddesinin birinci fıkrası, 31 inci maddesi ve 32 nci maddesinde yer alan suçlar.

 

2) Düzelterek Ret

Ceza Muhakemesi Kanunu’nun madde 303/1-c, e, f, g, h bentlerinde yer alan ihlallerin varlığı halinde, Bölge Adliye Mahkemesi hukuka aykırılığın düzeltilerek istinaf başvurusunun esastan reddine karar verir. CMK’nın ilgili kısmı şu şekildedir;

1. c) Mahkemece sabit görülen suçun unsurları, niteliği ve cezası hükümde doğru gösterilmiş olduğu hâlde sadece kanunun madde numarası yanlış yazılmış ise.
2. e) Sanığın açıkça saptanmış olan doğum ve suç tarihlerine göre verilecek cezanın belirlenmesinde gerekli indirim yapılmamış veya yanlış indirim yapılmış ise.
3. f) Artırma veya indirim sonucunda verilecek ceza süresi veya miktarının belirlenmesinde maddi hata yapılmış ise.
4. g) Türk Ceza Kanunu’nun 61 inci maddesindeki sıralamanın gözetilmemesi yüzünden eksik veya fazla ceza verilmiş ise.
5. h) Harçlar Kanunu ile yargılama giderlerine ilişkin hükümlere ve Avukatlık Kanunu’na göre düzenlenen ücret tarifesine aykırılık mevcutsa.

 

3) Bozma

CMK 289. Maddede yer alan hukuka aykırılık hallerinde;

1. a) Mahkemenin kanuna uygun olarak teşekkül etmemiş olması.
2. b) Hâkimlik görevini yapmaktan kanun gereğince yasaklanmış hâkimin hükme katılması.
3. c) Geçerli şüphe nedeniyle hakkında ret istemi öne sürülmüş olup da bu istem kabul olunduğu hâlde hâkimin hükme katılması veya bu istemin kanuna aykırı olarak reddedilip hâkimin hükme katılması.
4. d) Mahkemenin kanuna aykırı olarak davaya bakmaya kendini görevli veya yetkili görmesi.

   e) Cumhuriyet savcısı veya duruşmada kanunen mutlaka hazır bulunması gereken diğer kişilerin yokluğunda duruşma yapılması.

   f) Duruşmalı olarak verilen hükümde açıklık kuralının ihlâl edilmesi.

   g) Hükmün 230 uncu madde gereğince gerekçeyi içermemesi.

   h) Hüküm için önemli olan hususlarda mahkeme kararı ile savunma hakkının sınırlandırılmış olması.

   i) Hükmün hukuka aykırı yöntemlerle elde edilen delile dayanması

Durumlarında BAM bozma kararı vererek dosyayı hükmü bozan veya kendi yargı çevresinde uygun göreceği diğer bir ilk derece mahkemesine gönderir. İlk derece mahkemesi direnme kararı veremez. İlk derece mahkemesinin vereceği karar yeni bir karar olup bu karara karşı da istinaf kanun yoluna gidilebilir. Dosya da birden fazla sanık var ise hükmün bozulması diğer sanıkları etkilemez. Ve kararın devamında katılma talebinde bulunulabilir. İlk derece mahkemesinin vereceği yeni karar CMK 283. Maddesi uyarınca istinaf kanun yoluna yalnız sanık lehine başvurulmuşsa, yeniden verilen hüküm, önceki hükümle belirlenmiş olan cezadan daha ağır olamaz.

 

4) Düşme

Sanığın ölümü, genel af, dava zamanaşımı, istinaf başvurusunun geri alınması, yargılama koşullarının gerçekleşmediği ve gerçekleşme olanağının kalmadığının tespit edildiği durumlarda davanın düşmesine karar verilir.

 

 

5) Durma

Soruşturma ve Kovuşturmanın şarta bağlı olarak yapıldığı ancak şartın gerçekleşmediği hallerde durma kararı verilir.

 

6) Davanın Yeniden Görülmesi

Bölge Adliye Mahkemesi, yaptığı inceleme sonucunda, istinaf başvurusunun esastan reddini veya hükmün bozulmasını gerektiren, nedenlerin bulunmadığını saptamakla birlikte kararın hukuki yönden denetlenmesi sonucunda; eksik kovuşturma, suçun nitelendirilmesinde yanılgı, ceza sorumluluğunu kaldıran  veya azaltan nedenlerin uygulanması, suça teşebbüs, iştirak, suçların içtimaı ya da yaptırımlar  gibi konularda hukuka aykırılık bulunması halinde gerekli tedbirleri altıktan sonra ilk derece mahkemesinin kararını kaldırarak davanın yeniden görülmesine karar verir ve duruşma hazırlığı başlar. Bu durumda bölge adliye mahkemesi ilk derece mahkemesinin yerine geçecek davayı kendisi görecektir. Bölge Adliye Mahkemesinin duruşma neticesinde verdiği karar yeni bir hüküm niteliğindedir ve verilen yeni hükmün önceki hükümden daha ağır olması CMK 283 ile yasaklanmıştır. Bölge adliye mahkemesinin verdiği hüküm niteliğindeki kararlara karşı temyiz bunun dışındaki kararlara karşı itiraz kanun yoluna gidilebilir. ( Stj Av Songül KIRMIZIATEŞ)